Πού βρίσκεται ο φασισμός και πώς αντιμετωπίζεται

"Δεν είναι οι ιδέες και οι αξίες που μας λείπουν για να πολεμήσουμε τον φασισμό. Είναι ο δυναμισμός των ιδεών και των αξιών αυτών που πρέπει να αναζωογονήσουμε"

Πέντε χρόνια μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσα και την παλαϊκή αντιφασιστική κατακραυγή, οι καταστάσεις μάς υποχρεώνουν να δούμε κατά πρόσωπο την πραγματικότητα. Ο φασισμός είναι εδώ, ζει ανάμεσά μας, καταφέρνει να δημιουργεί μαζικές καταστάσεις, να μεταμφιέζεται σε “πατριωτισμό”, να κινητοποιεί νέους ανθρώπους, να σέρνει πίσω του τμήματα της Δεξιάς αλλά και της απολίτικης μάζας, να βρίσκει χώρο στα κατεστημένα ΜΜΕ που γοητεύονται από τον επιθετικό λαϊκισμό του. Οι ευθύνες της Νέας Δημοκρατίας, η οποία χαϊδεύει τον ακροδεξιό χώρο γιατί δεν μπορεί να τον διεκδικήσει ηγεμονικά, είναι βαρύτατες. Όμως η πολιτική αντιπαράθεση και ο καταλογισμός ευθυνών γύρω από το ζήτημα είναι μόνο μια μικρή πλευρά του προβλήματος. Το ερώτημα πάνω στο οποίο χρειάζεται να σκεφτούμε είναι: πού βρίσκεται ο φασισμός και πώς αντιμετωπίζεται;
*
Το πού φύεται και ανθίζει σήμερα η Ακροδεξιά στις σύγχρονες κοινωνίες το ξέρουμε ήδη. Η Ακροδεξιά αναδύεται από την πολιτική απάθεια, τα “όλοι ίδιοι είναι”, “όλοι οι πολιτικοί είναι ψεύτες”, “όλοι οι πολιτικοί είναι προδότες”. Αναδύεται από τη λογική του φιλήσυχου μικροαστισμού που πιστεύει ότι ο Παπαδόπουλος έκανε δρόμους, ότι κάθε ξένος είναι απειλή και ότι η δημοκρατία είναι χάος, αυθαιρεσία και κατάχρηση δικαιωμάτων. Τις εποχές της ανάπτυξης, που ο πολύς κόσμος ζούσε επίσης κάτω από τις ανάγκες του, αλλά είχε τουλάχιστον κάποιες ατομικές προσδοκίες, το ρεύμα αυτό, χειραγωγούμενο από τα δελτία ειδήσεων και τη σκουπιδοτηλεόραση, διοχετευόταν πιο εύκολα στα κόμματα εξουσίας και στο πελατειακό κράτος. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά: η αντιπολιτική έχει γίνει σαφώς πιο βίαιη και επιθετική - και ακόμα περισσότερο ανεξέλεγκτη. Η εχθρότητά της προς κάθε μορφή κοινωνικής ευαισθησίας, δραστηριοποίησης και αλληλεγγύης παραμένει ζωντανή, ενώ τα κανάλια που διοχέτευαν την απάθεια στα κόμματα του παλιού συστήματος εξουσίας έχουν γκρεμιστεί.
*
Ακόμα, η Ακροδεξιά βρίσκεται στην Ιστορία και στον τρόπο με τον οποίο διδάσκεται. Και δεν εννοούμε την παράδοση και τους απελευθερωτικούς αγώνες του λαού μας. Δεκαετίες μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στον τόπο μας, το αντιδραστικό εκπαιδευτικό δόγμα είναι ακόμα ισχυρό και αποτελεί ένα είδος κατεστημένου. Η κριτική σκέψη έχει εξαλειφθεί από την ύλη των βιβλίων και οι κοινωνικές και πολιτικές αντιθέσεις, που χαρακτηρίζουν κάθε περίοδο της Ιστορίας μας, θεωρείται επιβλαβές να διδάσκονται στις σχολικές αίθουσες. Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν ότι το έθνος μας είναι μια συμπαγής οντότητα με αδιατάρακτη ιστορική συνέχεια, ότι η ιστορική του αποστολή στον κόσμο είναι ξεχωριστή από όλων των υπολοίπων, ότι όλοι οι πόλεμοι που έκανε ήταν δίκαιοι, ότι η σημαία μας είναι ιερότερη από τις άλλες και ότι οι εχθροί μας είναι αιώνιοι, δειλοί και απολίτιστοι. Και αυτά τα τεταρτοαυγουστιανά και μετεμφυλιακά ταμπού είναι βαθιά ριζωμένα, όχι πια μόνο στην εκπαίδευση, όπου η αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει και γίνονται εκσυγχρονιστικές προσπάθειες, αλλά σε ολόκληρη τη συντηρητική κοινωνία. Η ελάχιστη πρόθεση όχι να τα απορρίψεις, αλλά να τα εμπλουτίσεις με μια ιδέα πιο σύνθετης σκέψης θεωρείται “εθνομηδενισμός”.
Η Ακροδεξιά βρίσκεται και στη μαζική κουλτούρα. Στη φιλοσοφία των τριτοδεύτερων ταινιών και βίντεο γκέιμς ότι οι νόμοι υπάρχουν για να προστατεύουν τους κακούς. Ότι κάθε συνεπής υπερασπιστής του νόμου και της τάξης χρειάζεται μια γενναία υπέρβαση καθήκοντος και άφθονες κλωτσιές στη μούρη των κακών για να κάνει αποτελεσματικά τη δουλειά του. Ότι οι μεγάλοι πόλεμοι κερδίζονται από εύψυχα και γυμνασμένα κομάντα που σκοτώνουν τους απρόσωπους ηλίθιους εχθρούς σαν τις μύγες. Αλλά, πολύ περισσότερο, βρίσκεται στην αίσθηση ανωτερότητας που σου δημιουργεί η φαντασίωση ότι μπορείς να ασκήσεις όση βία γουστάρεις σε κάποιον που δεν χωνεύεις χωρίς ο ίδιος να πάθεις ούτε γρατζουνιά. Αυτό δηλαδή που κάνουν οι φασίστες στους δρόμους, όταν επιτίθενται είκοσι προς έναν σε ανυπεράσπιστους ανθρώπους. Και φυσικά η Ακροδεξιά βρίσκεται στα γήπεδα, στις εξέδρες των φανατικών, που ζουν για να ανοίξουν τα κεφάλια των αντιπάλων τους την επόμενη Κυριακή και να επιβεβαιώσουν τη μαχητική τους ανωτερότητα.
Τέλος, η Ακροδεξιά τροφοδοτείται από την κοινωνική κρίση. Όταν ξέρεις ότι το να μορφωθείς και να εργαστείς μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή προς το καλύτερο, έχεις σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να κοινωνικοποιηθείς μέσα από τον φασισμό. Αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί δικαιολογία. Υπάρχουν και θα υπάρχουν πάντοτε οι άνθρωποι που απορρίπτουν και θα απορρίπτουν τον φασισμό και που τον πολεμάνε ξεκάθαρα, χωρίς αστερίσκους και χωρίς συμψηφισμούς, όποιες κι αν είναι οι συνθήκες της ζωής τους. Κι αυτοί αποτελούν την ελπίδα της κοινωνίας μας. Ωστόσο, δεν επιτρέπεται να αγνοήσουμε το νέο δεδομένο που εισήγαγε η κρίση: την ευκολία με την οποία η Ακροδεξιά μετασχηματίζεται σε ανοιχτό και απροκάλυπτο φασισμό.
*
Οι αναλογίες του σημερινού φασισμού με τον φασισμό και τον ναζισμό της δεκαετίας του ’30 δεν προσφέρονται για να αναλύσουμε την κατάσταση. Οι τύποι με τις αρβύλες ούτε κάποιου είδους γενετική υπεροχή της φυλής μας μπορούν να υποστηρίξουν, ούτε να επιβάλουν τον αρχηγό τους ως αδιαφιλονίκητου ηγέτη του κράτους και του έθνους. Και δεν έχει νόημα να εξηγούμε με υπομονή στα παιδιά ότι ο Χίτλερ έκανε τους ανθρώπους σαπούνια, διότι αυτό το ξέρουν όλοι. Δεν έχει νόημα να επιμένουμε σε ηθικές αξίες και αρχές που έχουν ήδη απορρίψει ελπίζοντας ότι θα το ξανασκεφτούν. Ούτε το περίφημο “δεν είναι όλοι αυτοί φασίστες” βοηθά, γιατί το πραγματικό πρόβλημα είναι τα αποτελέσματα της δράσης του φασισμού και όχι το πόσοι είναι αυτοί που δεν τους ενοχλεί να τους λες φασίστες. Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;
Ο φασισμός αντιμετωπίζεται αν του κόψεις το οξυγόνο. Και ο τρόπος να του κόψεις το οξυγόνο είναι να δημιουργείς παντού και διαρκώς ισχυρά αντιφασιστικά πρότυπα. Πρότυπα που θα υπερασπίζονται το ουσιαστικό περιεχόμενο της δημοκρατίας και της κριτικής σκέψης, την αυτοεκτίμηση που δίνει στους νέους ανθρώπους η ενεργητική άρνηση του φόβου, του μίσους και της βίας απέναντι στους πιο αδύναμους. Πρότυπα που δίνουν αξία στην κοινωνική δράση, τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη και τις καθιστούν κάτι πιο ουσιαστικό από πεδία εργαλειακής πολιτικής και ξύλινα διακηρυκτικά στερεότυπα.
Δεν είναι οι ιδέες και οι αξίες που μας λείπουν για να πολεμήσουμε τον φασισμό. Είναι ο δυναμισμός των ιδεών και των αξιών αυτών που πρέπει να αναζωογονήσουμε.

Δημοσιεύτηκε στην Αυγή