Βιετνάμ: Ο Πορτοκαλί Παράγοντας σκοτώνει ακόμα

Η κωδική ονομασία ήταν Επιχείρηση Ranch Hand. Ωστόσο, έμεινε στην ιστορία με την ονομασία του όπλου της: Πορτοκαλί Παράγοντας. Έτσι καταγράφηκε στην συλλογική μνήμη ένα από τα μεγαλύτερα, πιο διαρκή και νοσηρότερα εγκλήματα των ΗΠΑ ενάντια στην ανθρωπότητα.
Κατά την διάρκεια της εισβολής στο Βιετνάμ και του πολέμου που ακολούθησε, οι ΗΠΑ, από το 1961 έως το 1971, ψέκασαν την ύπαιθρο της χώρας με 73 εκατομμύρια λίτρα διαφόρων δηλητηρίων για να εξαφανίσουν την βλάστηση, τις καλλιέργειες, το πόσιμο νερό και γενικά να μετατρέψουν την γη σε κρανίου τόπο, με το επιχείρημα της καταστροφής της κάλυψης του βιετναμέζικου απελευθερωτικού στρατού.
Τουλάχιστον τα 45 εκατομμύρια λίτρα ήταν το δηλητήριο Πορτοκαλί Παράγοντας, ένα εξαιρετικά τοξικό και θανατηφόρο «κοκτέιλ» που περιέχει διοξίνη. Η ονομασία του οφείλεται στις πορτοκαλί ρίγες των βαρελιών των 200 λίτρων μέσα στα οποία μεταφερόταν. Ο Πορτοκαλί Παράγοντας ήταν κατασκευασμένος να επιφέρει μακροχρόνιες συνέπειες, με αποτέλεσμα, οι καταστροφικές οικονομικές, υγειονομικές και οικολογικές επιπτώσεις να εξακολουθούν να γίνονται αισθητές μέχρι σήμερα.

Μισός αιώνας καταστροφής
Ο επί μία και πλέον δεκαετία αμερικανικός χημικός πόλεμος εναντίον της φύσης και των ανθρώπων του Βιετνάμ, εξέθεσε περίπου 2,4 έως 4,8 εκατομμύρια Βιετναμέζους στον Πορτοκαλί Παράγοντα και πάνω από 40 χρόνια μετά, ο αντίκτυπος στην υγεία τους παραμένει.
Αυτή η διασπορά του Πορτοκαλί Παράγοντα σε μια τεράστια περιοχή του κεντρικού και του νότιου Βιετνάμ δηλητηρίασε το έδαφος, τα συστήματα των ποταμών, τις λίμνες και τους ορυζώνες, επιτρέποντας στην τοξική χημική ουσία να εισέλθει στην τροφική αλυσίδα.
Οι Βιετναμέζοι δεν ήταν οι μόνοι που δηλητηριάστηκαν. Οι Αμερικανοί στρατιώτες, που αγνοούσαν τους πραγματικούς κινδύνου, χρησιμοποιούσαν τα κενά βαρέλια που πριν περιείχαν το δηλητήριο, ως ντουζιέρες, για να αποθηκεύσουν τρόφιμα ή μετατρέποντάς τα σε σχάρες για μπάρμπεκιου.
Σε αντίθεση με τις επιπτώσεις του άλλου γνωστού χημικού όπλου που χρησιμοποιήθηκε στο Βιετνάμ, τις βόμβες ναπάλμ, το οποίο προκαλούσε επώδυνο θάνατο από εγκαύματα ή ασφυξία, η έκθεση στον Πορτοκαλί Παράγοντα δεν επηρέαζε άμεσα τα θύματά του.
Στην πρώτη γενιά, οι επιπτώσεις ήταν κυρίως ορατές στα υψηλά ποσοστά διαφόρων μορφών καρκίνου, τόσο στους κατοίκους του Βιετνάμ, όσο και μεταξύ των Αμερικανών στρατιωτών.
Αλλά μετά, άρχισαν να γεννιούνται παιδιά. Εκτιμάται ότι, συνολικά, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν υποστεί σοβαρά γενετικά ελαττώματα, όπως εγκεφαλική παράλυση, σωματικές και πνευματικές αναπηρίες, ελλείψεις ή παραμορφώσεις άκρων. Επειδή οι επιπτώσεις της χημικής ουσίας μεταφέρονται από τη μία γενιά στην άλλη, ο Πορτοκαλί Παράγοντας εξουδετερώνει τώρα την τρίτη και την τέταρτη γενιά του Βιετνάμ.

Μια κληρονομιά περιβαλλοντικών καταστροφών
Κατά τη διάρκεια της δεκαετούς κατοχής, τα αμερικανικά αεροσκάφη ψέκασαν με το δηλητήριο 4,5 εκατομμύρια στρέμματα σε 30 διαφορετικές επαρχίες στην περιοχή κάτω από τον 17ο Παράλληλο και στο Δέλτα του Μεκόνγκ, καταστρέφοντας δάση και παράκτια βλάστηση.
Οι πιο σκληρά εκτεθειμένες θέσεις - μεταξύ των οποίων οι Dong Nai, Binh Phuoc, Thua Thien Hue και Kontum - ψεκάστηκαν πολλές φορές. Μέχρι σήμερα, το έδαφος και το νερό αυτών των περιοχών παραμένουν μολυσμένα.
Η επικίνδυνη ποσότητα των υπολειμμάτων της διοξίνης στη γη, εμποδίζει τη φυσιολογική ανάπτυξη των καλλιεργειών και των δένδρων, ενώ συνεχίζει να δηλητηριάζει την τροφική αλυσίδα.
Οι φυσικές άμυνες του Βιετνάμ είναι επίσης εξασθενημένες. Σχεδόν το 50% των μαγκρόβιων δασών* της χώρας, που προστατεύουν τις ακτές από τυφώνες και τσουνάμι, καταστράφηκαν.
Δείτε τη συνέχεια του άρθρου

Η δίκη του «Πορτοκαλί Παράγοντα»

Tο 1968, ο 18χρονος Paul Reutershan πιλοτάριζε ένα ελικόπτερο ανάμεσα στους καπνούς πάνω από τις ζούγκλες του Βιετνάμ. Ήταν η περίοδος του πολέμου του Βιετνάμ και οι αμερικανικές δυνάμεις επιστράτευσαν ένα φυτοκτόνο, το γνωστό Agent Orange (Πορτοκαλί Παράγοντας) για να απογυμνώσουν τα δάση που αποτελούσαν ορμητήρια των Βιετκόνγκ.
Από το 1962 έως το 1971, έριξαν πάνω από 50.000 τόνους του χημικού, σε μια περιοχή αντίστοιχου μεγέθους με το New Jersey. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ ήταν πεπεισμένη ότι η χημική ουσία θα άλλαζε την έκβαση του πολέμου μην υπολογίζοντας ότι με το ίδιο δηλητήριο θα «τιμωρούσε» και τους δικούς της στρατιώτες, σύμφωνα με δημοσίευμα του Timeline.
Δέκα χρόνια αργότερα, ο Reutershan εμφανίστηκε στο Today Show. Ήταν ταλαιπωρημένος και υπερβολικά αδύνατος. Είχε πρόσφατα διαγνωστεί με καρκίνο σε τελικό στάδιο και υπαίτιο γι’ αυτό ήταν το φυτοκτόνο Agent Orange. «Πέθανα στο Βιετνάμ και δεν το γνώριζα καν», αναφέρει απευθυνόμενος στο αμερικανικό κοινό.
Έκανε τη σύνδεση μετά την ανάγνωση μιας άτυπης μελέτης που διεξήχθη από μία σύμβουλο διοίκησης του συνδέσμου των βετεράνων στο Σικάγο, την Maude DeVictor. Η DeVictor ξεκίνησε την έρευνα της μετά από ένα τηλεφώνημα που δέχτηκε από έναν βετεράνο, ο οποίος επίσης είχε διαγνωστεί με καρκίνο και είχε βάσιμες υποψίες ότι το Agent Orange είχε παίξει ρόλο σε αυτό.
Η DeVictor έκανε έπειτα εκατοντάδες τηλεφωνήματα σε άλλους βετεράνους, επιβεβαιώνοντας πολλά από τα ίδια συμπτώματα, όπως καρκίνο μαλακών ιστών, εξανθήματα και γενετικές ανωμαλίες στα παιδιά τους. Απευθύνθηκε στους προϊσταμένους της, αλλά και σε πολιτικούς, οι οποίοι την αγνόησαν. Μέχρι να ξεκινήσει να παίρνει έκταση το θέμα, δεν επιτρεπόταν στην DeVictor να κάνει δηλώσεις στα μέσα ενημέρωσης.

Παράλληλα, η κυβέρνηση του Βιετνάμ έκανε τις δικές της παρόμοιες μελέτες όλα αυτά τα χρόνια, που αποδεικνύουν ότι το φυτοκτόνο ήταν υπεύθυνο για τον θάνατο και τον ακρωτηριασμό 400.000 ανθρώπων κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ οι βλαβερές της παρενέργειες είναι εμφανείς ακόμη και σήμερα. Πολλά παιδιά γεννήθηκαν παραμορφωμένα ή χωρίς μάτια, ενώ ολόκληρες οικογένειες ξεκληρίστηκαν από διάφορα είδη καρκίνου. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ απέρριψε αυτές τις μελέτες, χαρακτηρίζοντάς τες κομμουνιστική προπαγάνδα.
Ο Reutershan ξεκίνησε μια αγωγή ύψους 10 εκατομμυρίων δολαρίων, υποστηρίζοντας ότι τρεις χημικές εταιρείες Dow, Hercules και Diamond Shamrock γνώριζαν ότι το προϊόν περιείχε ουσίες που θα προκαλούσε καρκίνο πριν το πουλήσουν. Πέθανε λίγους μήνες μετά την κατάθεση, η οποία παρακίνησε περισσότερους από 40.000 άλλους βετεράνους, που υπέφεραν από τα ίδια συμπτώματα να κινηθούν εναντίον των χημικών εταιρειών. Ο υπουργός Εξωτερικών Henry Kissinger και ο στρατηγός William C. Westmoreland, διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στο Βιετνάμ, βρίσκονταν στον κατάλογο μαρτύρων.
Οι Βιετναμέζοι, η DeVictor και ο Reutershan, παρέθεσαν στοιχεία στο δικαστήριο που έδειχναν ότι η διοξίνη, η χημική ουσία που παρήχθη στην παρασκευή του Agent Orange, ήταν παράνομη και θεωρήθηκε «η πιο τοξική ουσία του κόσμου». Από τη μεριά τους οι χημικές εταιρίες τόνισαν ότι οι καρκίνοι των μαλακών ιστών και οι γενετικές ανωμαλίες δεν οφείλονται απαραίτητα στον Agent Orange και θα μπορούσαν να έχουν προκληθεί από άλλους παράγοντες.
Ωστόσο, ένα σημείωμα που ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της δίκης αποκάλυψε ότι για τη διοξίνη αυτή είχε υπάρξει θόρυβος και στον κλάδο των χημικών εταιρειών. Το 1965 αρκετοί αντιπρόσωποι ανταγωνιστικών χημικών εταιρειών συγκεντρώθηκαν στο Midland του Μίτσιγκαν για να συζητήσουν το θέμα, που εκτιμούσαν ότι αποτελεί απειλή για τον κλάδο.
Τα στελέχη της Dow παρουσίασαν μια μελέτη που αποδείκνυε ότι η διοξίνη προκάλεσε σοβαρή ηπατική βλάβη σε κουνέλια. Μέλος της ερευνητικής ομάδας της Dow ανέφερε μάλιστα ότι ο πρόεδρος της εταιρίας, Donald Baldwin, «φοβήθηκε ότι αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να ξεφύγει».

Κάτι τέτοιο όμως δε συνέβη ποτέ. Το 1984, η υπόθεση διευθετήθηκε και ίσως πρόκειται για τη μεγαλύτερη αδικοπραξία στην ιστορία του αμερικανικού έθνους. Πολλοί απογοητεύτηκαν, καθώς περίμεναν να δουν τις χημικές εταιρίες πλήρως εκτεθειμένες στην παγκόσμια σκηνή. Βετεράνοι υποστήριξαν ότι η ομάδα των δικηγόρων πήρε την τελική απόφαση, χωρίς να τους συμβουλευτεί και να τους ενημερώσει.
«Δεν έχω πια αισθήματα γι’ αυτή τη χώρα. Η γνώμη μας δε μετράει καθόλου και μας έχουν περιφρονήσει εντελώς. Οι χημικές εταιρίες αθωώθηκαν και δεν έχουν καμία ενοχή», δήλωσε ένας βετεράνος.
Από την άλλη μεριά εκπρόσωπος της Dow ανέφερε ότι «ο Agent Orange ήταν ένα ασφαλές προϊόν όταν χρησιμοποιήθηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ και σήμερα συνεχίζει να είναι ένα ασφαλές προϊόν». Την ίδια χρονιά η Maude DeVictor απολύθηκε από το Τμήμα Υποθέσεων Βετεράνων.
Η έκβαση της υπόθεσης δημιούργησε πολλούς προβληματισμούς, όπως ήταν αναμενόμενο. Όπως επεσήμανε ο καθηγητής δικαίου του Yale, Peter Schuck, στο βιβλίο του «Η δίκη του Πορτοκαλί Παράγοντα», η υπόθεση απέδειξε ότι το αμερικανικό νομικό σύστημα δεν ήταν ικανό να χειρίζεται τόσο μεγάλες νομικές υποθέσεις, όπως αυτή. Το κόστος ήταν τεράστιο, τα στοιχεία αβάσιμα και ο τρόπος για να βρεθεί ο υπεύθυνος, ήταν μάλλον αδύνατος. Οι χημικές εταιρείες μπορεί να πλήρωσαν, αλλά στην πράξη θα είναι πάντα κερδισμένες.
Μετά την απόφαση, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ήταν επιφυλακτική για της συνέπειες του  Agent Orange. Τελικά, δόθηκε η δυνατότητα στους βετεράνους να υποβάλλουν νόμιμα παράπονα για τον καρκίνο και άλλες ασθένειες που σχετίζονταν με τη χημική ουσία.

Η βιετναμέζικη κυβέρνηση εκτιμά ότι 500.000 παιδιά γεννήθηκαν με γενετικές ανωμαλίες. Οι Η.Π.Α. ποτέ δεν ζήτησαν συγγνώμη για τη χρήση του Agent Orange. Βοήθησαν στην κατασκευή μιας μονάδας στην αεροπορική βάση Da Nang, που θα θέρμαινε το έδαφος στους 600 βαθμούς για να αποβάλει το δηλητήριο, αν και μεγάλες ποσότητες διοξίνης παραμένουν εκεί και συνεχίζουν να δηλητηριάζουν τους ανθρώπους.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι όταν μια ομάδα Βιετναμέζων κατέθεσε αγωγή εναντίον των χημικών εταιρειών το 2005, ισχυριζόμενη ότι με τον Agent Orange ξεκίνησε έναν χημικό πόλεμο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αυτή απορρίφθηκε. Οι χημικές ουσίες, σύμφωνα με το δικαστήριο, προορίζονταν για φυτά και όχι για τους ανθρώπους, οπότε δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για ένα χημικό όπλο. Όσο για τις χημικές εταιρείες φαίνεται ότι βγήκαν κερδισμένες, αφού μετά την ανακοίνωση του διακανονισμού, αυξήθηκαν οι πωλήσεις τους.
 tvxs.gr